Finn den mest aude staden i kommunen

For no har Kartverket talt og tala: Vi har laga ei liste over kva for eit punkt på land i kvar kommune som ligg lengst unna menneskeleg infrastruktur. Sjå faktaboksen for dei krava som vi har målt etter.

– Det vil sjølvsagt vere delte meiningar om ein gammal sti, ein varde eller ein stake i sjøen er eit inngrep som forstyrrar villmark-opplevinga di. Men på «øydestadane» til Kartverket er du i alle fall så langt unna hus, veg og regulerte vassdrag som du kan komme, seier senioringeniør Martin Egger i Kartverket.

Utrekningane er baserte på kartdatabasen N50, som er ein del av fellesløysingane som Kartverket forvaltar på vegner av det norske samfunnet. Dette er grunnlaget som du kjenner frå dei populære turkarta Noreg 1:50 000.

Stor interesse ga nytt øydepunkt

Da Kartverket la ut lista i mars 2025, vekte det stor interesse i media. Det gjorde også at vi fekk fleire rettingar i datagrunnlaget. Ein gammal, umerka utedo på ein holme i Tysnes gjorde til dømes at øydepunktet her vart flytta langt til fjells.

Men det gjorde også at Noregs øydepunkt vart flytta: Metoden vår hadde ikkje tatt høgde for dei aller mest aude punkta – nemleg heilt ute ved grunnlinja i havet. Det gjer at både Bindal og Leka sklir forbi Lebesby i kampen om Noregs mest aude plass: Mine damer og herrar, vi introduserer holmen Høgbrakan!

«Høgbrakan er ein underleg landformasjon! Vi gjekk i fiskebåt frå Sklinna og segla i to timar i ope hav. Der dukkar det altså opp ei massiv granitt-klippe midt i det aude havet! Farfar, som var fiskar på 20- og 30-tallet, fortel at det vart gjort forsøk på å sette opp ei fyrlykt på Høgbrakan. Dei måtte gi opp på grunn av dei ekstreme værtilhøva», fortel han som tipsa oss om Noregs nye øydepunkt.

Tilbakemeldingane har ført til at 13 kommunar har fått nytt øydepunkt og ny rangering. Det gjeld Arendal, Stavanger, Tysnes, Ålesund, Osen, Sømna, Leka, Bindal, Vega, Værøy, Kvænangen, Nordreisa og Gáivuotna/ Kåfjord.

Seterlandet Noreg

Tabellen byr på elles mykje interessant statistikk. Det viser seg til dømes at:

• Bindal i Nordland har Noregs mest aude punkt, 19,5 km frå næraste inngrep.
• Nabokommunen Leka i Trøndelag er på 2. plass sidan begge har øydepunkt på Høgbrakan, men det er 40 m kortare til næraste inngrep i Leka.
• Lebesby i Finnmark er på 3. plass (14,5 km) med det mest aude punktet på fastlandet.
• 11 kommunar har øydestaden meir enn 10 km frå næraste inngrep.
• Klepp i Rogaland har den minst aude øydestaden i Noreg, berre 290 m frå næraste inngrep.
• Nærøysund i Trøndelag er kommunen med øydestaden lengst unna kommunegrensa (25 km).
• Kautokeino har sitt audaste punkt lengst unna ein annan kommunes øydestad (84 km).
• Bygning er det objektet som oftast ligg nærast ein øydestad (182 kommunar), følgd av veg (64 kommunar).

Elles kan vi nemne at 81 kommunar har sin øydestad på kommunegrensa, og 11 av desse ligg på riksgrensa. 96 kommunar har øydestad på kystkonturen, i mange tilfelle ei øy langt til havs.

13 kommunar har øydestad på ein innsjøkant. Desse og fire til har eigentleg sin øydestad i eit vatn, men vi har altså kravd landjord under beina, sånn at du i det minste kan få planta eit flagg.

Blir påverka av utbygging

– Resultatet er basert på N50 Kartdata frå januar 2025, og ny berekning blir gjort om eitt år. Øydepunkta må sjåast i samanheng med dei datasetta vi har brukt, og blir raskt påverka av endringar, understrekar Egger.

Han forklarer at eit nytt hyttefelt, ein skogsveg eller ein vindmøllepark får mykje å seie i kvar enkelt kommune. Dersom det til dømes blir vindkraftutbygging nord for Lygna, vil øydestaden både i Gran og Vestre Toten flytte seg. Tabellen blir også endra når nye datasett blir inkluderte.

– Det er først ved bruk av data at ein oppdagar feil og manglar. Kartverket veit til dømes at vi manglar mange data for stiar. Her er vi takksame for at folk bruker tenesta rettikartet.no for å korrigere, eller at kommunar og fylkeskommunar vidareformidlar når dei registrerer lokale turstiar, slik Møre og Romsdal nyleg har gjort. Det gjer karta og fellesløysingane våre betre, seier Egger.

Ta omsyn til reinen og anna vilt

Kartverket er merksam på at ei nasjonal oversikt over aude stader kan gi meir trafikk, også på stader der vi ikkje ønsker det av omsyn til viltet.

Derfor har vi laga ei OBS-kolonne i tabellen og lenka til meir informasjon der øydepunkta er i eller nær kalvingsområde for villrein. I «Anna»-kolonnen finn du faktaark om andre verneområde. Vi oppmodar dessutan til å undersøke med kommune eller friluftsråd, og alltid å legge vekt på omsynsfull ferdsel.

Samtidig kan merksemd rundt aude stader gjere at folk ser verdien av å ta vare på dei, og at ikkje stadig nye område blir bygd ned med infrastruktur: Kartverket tar sikte på å oppdatere lista årleg. På sikt kan endringar i lista dokumentere «bit for bit-politikken» der urørte naturområde blir øydelagde.

TIPS: Du kan sortere tabellen under med å trykke på pilane i kvar kolonne. Les du sida på mobil, ser du fleire kolonner i tabellen om du snur telefonen til breiddeformat.